Allemaal onvoldoende!
Het onderwijs gaat uit van weldoordachte leerdoelen. Deze doelen benaderen we methodisch. Na iedere stap toetsen we of een leerling klaar is voor een volgende trede. Cijfers spelen daarom een belangrijke rol.
Omdat we zo methodisch te werk gaan weet je als leraar precies wat de leerlingen moeten leren, wanneer ze dat moeten leren, hoe ze dat moeten leren en ook hoe je dit gaat toetsen.
Waar we normaal misschien niet zo bij stilstaan is dat de regie van het leerproces vrijwel exclusief bij de leraar ligt. De leraar loopt als het ware voortdurend voorop: de leraar is leidend.
Wanneer de leraar telkens het initiatief heeft, is de leerling automatisch gedwongen zich te schikken in een volgende of zelfs passieve rol. Dat maakt het niet leuker. We zien dit ook terug in onderzoek: in Nederland hebben we te maken met slecht gemotiveerde leerlingen, die alleen in beweging komen ‘als je er een punt voor krijgt’.
Het is mijn persoonlijke overtuiging dat dit eenzijdige initiatief bij leraren, niet alleen verstikkend werkt op leerlingen, maar dit ook slopend is voor de leraren zelf. Het zou me niet verbazen als er een relatie is met het lerarentekort en de burn-out epidemie onder leraren.
De aanname die mede ten grondslag ligt aan het huidige onderwijsontwerp is dat de leerling zelf niet weet wat hij wil leren. Sterker nog: misschien wil hij helemaal niet leren. Een veelgebruikte dooddoener is dat experts anders leren dan novices. Met ander woorden: “Hou je mond en ga eerst volgen om daarna, lang daarna, het heft in handen te kunnen nemen.”
Filosoof Jan Bransen schreef er een boek over, waarin hij betoogt dat we van jonge mensen niet mogen verwachten dat ze weten wie ze zijn en wat ze willen, als we hen dwingen om “de eerste twintig jaar van hun leven de eigen wil op pauze te zetten.”
Met de komst van ChatGPT is er een bom gelegd onder een belangrijk deel van de manier waarop we normaal gesproken toetsen. In plaats dat we als een politieagent kijken hoe we fraude kunnen uitbannen, kunnen we ook kijken hoe het ander onderwijs eruit zou kunnen zien, wanneer we de regie daadwerkelijk meer neerleggen bij de lerende en het beoordelen minder belangrijk maken, wat overigens een van de aanbevelingen is van de Inspectie. (“Motivatie om te leren Motiverende kenmerken van het voortgezet onderwijs”)
Een door sommigen als radicaal getypeerde oplossing is het Agora onderwijs dat werd bedacht door Sjef Drummen in Roermond. De regie ligt daar vrijwel uitsluitend bij de leerling, die leert aan de hand van uitdagingen, projecten die de leerling zelf bedenkt. Maar ook op kleinere schaal experimenteren scholen of leraren met het geen cijfers meer te geven, zoals Jeroen Lamberts, las ik vandaag in De Correspondent.
Vermoedelijk ligt de waarheid, zoals zo vaak, in het midden. Dat wil zeggen: een dynamisch midden. Soms kan het initiatief van leren het beste bij de leraar liggen, maar even zo vaak aan de andere kant: bij de leerling. Misschien lijkt het dan dat de leerling minder snel leert, maar hij leert vermoedelijk wel betekenisvoller. Laat dat nou net de voorwaarde zijn voor leren, volgens neurowetenschapper Harold Bekkering!
Hoewel je het Agora onderwijs van Sjef wellicht radicaal vindt, realiseer je dit: zoals we het nu doen, is ook extreem. Alleen aan de andere kant van het spectrum. Het zal onwennig zijn om het initiatief meer bij leerlingen te laten. Ik predik niet de anarchie. Noch de vormloosheid. Maar ik denk wel dat we er langzamerhand aan toe zijn om de eenzijdigheid van het huidige onderwijs vaarwel te zeggen en om op zoek te gaan naar pendelende beweging, waarbij soms het initiatief bij de lerende ligt, en soms bij de expert: de leraar.
We moeten wel. We worden ertoe gedwongen door snel voortschrijdende technologie. Door ChatGPT bijvoorbeeld, valt vrijwel iedere huiswerkopdracht weg. Dwingen kunnen we niet meer. We moeten nieuwe paden bewandelen.
Dit is ook de reden dat we op het ChatGPT Onderwijscongres nadrukkelijk aandacht besteden aan de vraag: hoe kan onderwijs eruit zien wanneer we minder toetsen en we de regie ook met regelmaat bij de leerling neerleggen.
